Kościół p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego wzniesiono w I poł. XV wieku po całkowitym zniszczeniu wcześniejszego jeszcze XIV wiecznego obiektu. Pierwszy kościół w Działdowie zbudowano w wkrótce po założeniu miasta (1344 r.). Ten nowo-wzniesiony kościół był kościołem rzymskokatolickim z funkcjonującymi przy nim cmentarzem i szkołą. Jak wyglądał ten pierwszy kościół – tego nie wiadomo, prawdopodobnie był mniejszy od obecnego gdyż wieża stanowiła osobny od kościoła obiekt, była bowiem elementem obronnych murów miejskich. Około roku 1530 nastąpiła reorganizacja Kościoła. Katolicki ksiądz Franciszek Parcus, najwybitniejszy chyba proboszcz działdowski do czasu Reformacji, opuścił swoją parafię. Objął ją ksiądz ewangelicki Stanisław z Krakowa. Różne koleje przechodził kościół w XVI i XVII wieku, m.in. parokrotnie tracił dach w wyniku huraganowych wiatrów. Od czasów Reformacji w Prusach służył nieprzerwanie działdowskim ewangelikom.

Całkowitemu zniszczeniu uległ w trakcie pożaru miasta w 1733 roku. Po tym pożarze odbudował kościół na zlecenie króla Fryderyka Wilhelma I, budowniczy M. Landmann. W 1750 r. świątynia została zniszczona przez burze gradowe. Kolejny pożar miasta w dniu 11 lipca 1794 r. zniszczył kościół doszczętnie. Nowo-odbudowany w latach 1796-97 kościół zmienił swój wygląd i ten już znamy z XIX wiecznego rysunku. Zmieniona została konstrukcja ścian i wieży, którą obniżono o dwie kondygnacje, dobudowano boczne kruchty.

Kolejna przebudowa kościoła miała miejsce w 1856 roku w trakcie przeprowadzanego remontu przez przedsiębiorcę budowlanego Appolta. Prawdopodobnie wówczas wydłużono kościół, zmieniła się również artykulacja ścian. Kolejny remont odbył się w latach 1872-73. Dotyczył on przede wszystkim wieży, którą przy okazji podwyższono o 1 kondygnację i zmieniono jej hełm. W takim stanie po kilku jeszcze drobnych remontach, kościół dotrwał do wybuchu I wojny światowej. 28 sierpnia 1914 roku w wyniku ostrzału ulokowanego na wieży rosyjskiego posterunku obserwacyjnego, przez artylerię niemiecką, kościół i wiele okolicznych budynków został zniszczony. Odbudowano go dopiero po przyłączeniu Działdowa do Polski. Odbudowę prowadzono w latach 1927-1930 prawdopodobnie wg projektu inż. Wieżyńskiego z 1921 roku.

Po odbudowie kościół uzyskał charakter neobarokowy. Ponownie uległa zmianie wysokość wieży jak również wieńczący ją hełm, zmieniono zwieńczenie elewacji wschodniej, nie odrestaurowano krucht bocznych, dobudowano nową zakrystię przy wieży, co związane było z inną artykulacją wnętrza kościoła. Ołtarz umieszczony został w części zachodniej, a nie jak uprzednio w części wschodniej kościoła.
Uroczyste poświęcenie odbudowanego kościoła odbyło się 30 listopada 1930 roku.

Jako kościół ewangelicki przetrwał do 1972 roku kiedy to za 1 400 000 zł został zakupiony przez P.P.R.N. w Działdowie i przekazany Domowi Kultury. W tym czasie ulegał dewastacji. 11 kwietnia 1982 roku kościół został przekazany parafii katolickiej. Po remoncie i adaptacji, został wykupiony 31 lipca 1987 roku. 1 listopada 1987 roku dekretem biskupa chełmińskiego ks. Mariana Przykuckiego erygowana została Parafia p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego.

Obiekt posadowiony na fundamentach kamiennych z ceglaną podmurówką, orientowany,
ceglany, otynkowany. Korpus nawowy na planie wydłużonego prostokąta dostawionego do wieży
założonej na rzucie zbliżonym do kwadratu. W najwyższej kondygnacji wieża na planie 8-boku.
Zakrystia na planie prostokąta dostawiona do W ściany korpusu na styku z S ściana wieży, kryta
dachem 2-połaciowym. Korpus 2-kondygnacyjny, wieża 5-kondygnacyjna, zakrystia parterowa.
Wieża zbudowana częściowo w wątku gotyckim a częściowo w wątku blokowym. Dach
dwupołaciowy z lukarnami kryty dachówką ceramiczną holenderką. Wieża zwieńczona 8-
bocznym hełmem z kulą i krzyżem. Elewacja E dekorowana gzymsem kordonowym. Część
niższa 3-osiowa, flankowana 2 dwuskokowymi przyporami. Na osi wysoki otwór drzwiowy
zwieńczony łukiem pełnym ze zwornikiem, w portalu. Portal składający się z kolumn
podtrzymujących trójkątny przerwany naczółek; flankowany 2 wysokimi oknami, zwieńczonymi
łukiem pełnym; powyżej 1 okno owalne. Okna w profilowanych opaskach. Szczyt dwusferowy,
jednoosiowy ze spływami opartymi o słupki. Oś wyznaczona półkolistą blendą, flankowana
podwójnymi pilastrami. Tympanon trójkątny z półkolistym świetlikiem w centralnej części.
Elewacje boczne 6-osiowe, flankowane dwuskokowymi przyporami, dekorowane gzymsem
kordonowym. Okna dolne prostokątne, górne zwieńczone łukiem pełnym ze zwornikiem, przy
wieży okno prostokątne. W partii dachu 4 lukarny. Zakrystia 3 -i 2-osiowa, podkreślona cokołem.
Okna i drzwi w tynkowych opaskach. Elewacja frontowa wieży 4-sferowa. Sfery wyznaczone
obsadzkami. Okna prostokątne i zwieńczone łukiem pełnym. Wieża zwieńczona latarnią z
hełmem. Stolarka okienna skrzynkowa, drzwi wielopłycinowe.
Wnętrze kościoła wyróżnia prostota. Charakterystycznym elementem wyposażenia są empory otaczające nawę z trzech stron.

We wnętrzu organy, które powstały w 1931 r. w pracowni gdańskiego organmistrza Józefa Goebla. Instrument posiadał trakturę pneumatyczną i 20-rejestrowy zespół dźwięku rozłożony na dwa manuały i jeden pedał. Kościół wraz z instrumentem w nienaruszonym stanie przetrwał II wojnę, jednak potem władza ludowa celowo dopuściła do ograbienia i dewastacji wnętrza oraz samego budynku. Mimo tego w 1973 r. jeszcze ciągle istniała kompletna frontowa oprawa organów z wszystkimi piszczałkami w prospekcie.
Po przejęciu kościoła przez parafię rzymskokatolicką z dawnego instrumentu zachowała się jedynie stolarka zewnętrznej szafy organowej oraz szczątki miecha. W 1996 r. z inicjatywy proboszcza Parafii ks. Henryka Jędrzyńskiego rozpoczęto budowę nowych organów. Budową zajął się organmistrz Kazimierz Urabański z Bydgoszczy. Rekonstrukcję graficzną prospektu organowego opracował rzeczoznawca ds. a organów mgr Marian Dorawa z Torunia. Prace nad odbudową rozpoczęły się wiosną 1987 r. a zakończyły jesienią. Odbudowa instrumentu kosztowało ok. 100 tysięcy zł. Pieniądze pochodziły z ofiar pieniężnych od parafian.

Obecnie na placu przed świątynią stoi figura św. Katarzyny Aleksandryjskiej będącej patronką Działdowa.

źródła:
http://tmzd.whshost.com/strona/rozdzial3.htm
https://www.mazury.travel/Atrakcje/o,4065/Kosciol_pw_Podwyzszenia_Krzyza_Swietego_w_Dzialdowie
http://leksykonkultury.ceik.eu/index.php/Organy_w_Ko%C5%9Bciele_pw._Podwy%C5%BCszenia_Krzy%C5%BCa_%C5%9Awi%C4%99tego_w_Dzia%C5%82dowie
bip.dzialdowo.eu/attachments/download/8808
www.fotopolska.eu
www.polska.org.pl