Jan Tacina, folklorysta, etnograf, teoretyk muzyki, zbieracz folkloru muzycznego i tanecznego na Śląsku Cieszyńskim, Górnym Śląsku, Opolszczyźnie i Ziemi Żywieckiej, zwany „Beskidzkim Kolbergiem”, urodził się 25 października 1909 roku w Oldrzychowicach, na Zaolziu. Ojcem był chałupnik Paweł, a matką Zuzanna z d. Kantor. Swój dom rodzinny wspomina jako religijny, w którym w co drugą niedzielę, kiedy nie uczęszczano do kościoła, odprawiane były nabożeństwa domowe, podczas których ojciec czytał kazanie z Dąbrówki, a wszyscy domownicy śpiewali z Kancjonału 10 wyznaczonych na daną niedzielę pieśni. W swoich wspomnieniach podkreślał religijność rodziców, przenoszoną na życie codzienne i ich niezwykłą skromność.

Edukację rozpoczął w rodzinnych Oldrzychowicach, następnie uczęszczał do gimnazjum w Cieszynie i seminarium nauczycielskiego w Cieszynie-Bobrku, w którym pod kierunkiem Karola Hławiczki poznał i opanował gruntownie solfeż, uczył się gry na skrzypcach, fortepianie i na organach. Tam również otrzymał ważniejsze bodźce, zachęcające go do zapisywania pieśni ludowych, które wkrótce stało się jedną z jego głównych pasji. Pierwsze pieśni zapisywał w roku 1928, będąc jeszcze uczniem.

Niemałe znaczenie dla zaangażowania się Jana Taciny w zbieranie pieśni i tańców ludowych miał wpływ przyjacielskiego koła, utworzonego w 1929 r. w Skoczowie. Związek ten, zwany „Akordem”, opierał się na tradycjach filaretów. Jak głosiła karta tytułowa pierwszej jednodniówki „Akordu”, w jego skład weszli „ludzie mający oprócz wspólnych cech ubocznej natury, te główne: umiłowanie pracy nad sobą – dla ojczyzny, stronienie od przeciętności ludzkiej”. Członkowie tego związku postawili sobie za cel wspólnej pracy, ratowanie od zniszczeń i zapomnienia bogactw kultury ziemi cieszyńskiej. Więź z gronem przyjaciół utrzymywał do końca życia.

W 1930 r. objął posadę nauczyciela w Ustroniu-Dobce. Poza pracą zawodową oddał się z całym poświęceniem umiłowanej muzyce, a że obdarzony był słuchem absolutnym, z łatwością przenosił usłyszane melodie na papier nutowy „metodą ołówkową”. Pieśni zapisywane w tym czasie pochodziły z okolic domu rodzinnego, a następnie rozpoczął przemierzać miejscowości położone na prawym, a później lewym brzegu Olzy. Sam relacjonował: …mogłem poświęcić na ten cel tylko dni niedzielne w miesiącach wakacyjnych. Wędrówki w teren odbywałem piechotą, nie mając pieniędzy na koszty przejazdu. W dalszych pracach zwrócił również uwagę na tańce ludowe. W latach 1936-1938 zebrał część materiałów dotyczących regionu cieszyńskiego, notując opisy wykonania ruchowego i gromadząc rękopisy nutowe i instrumentalistów ludowych. Część jego zbiorów została opublikowana w 2. i 3. tomie wydawnictwa Polskiej Akademii Umiejętności Pieśni ludowe z polskiego Śląska (Kraków 1938-1939).

W 1938 r. pracując jako nauczyciel w Hołdunowie k/Katowic, zebrał 600 pieśni i tańców ludowych z ówczesnego powiatu katowickiego. W tym czasie powołany został na stanowisko pracownika naukowego w Instytucie Śląskim w Katowicach, gdzie powstała właśnie pracownia folklorystyczna. Pracował tam do sierpnia 1939 r. W tym okresie nagrał również 50 płyt dla archiwum Fonograficznego w Poznaniu na wałkach woskowych.

Pracując na Górnym Śląsku rozpoczął studia zaoczne w Śląskim Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. Wojna, która wkrótce wybuchła, zniszczyła cały jego nie opublikowany dorobek, przerwała studia i odebrała wolność. Aresztowany w 1940 roku przez Gestapo, wywieziony został do obozu koncentracyjnego w Dachau, a następnie do Gusen i Mauthausen, gdzie przebywał do końca 1941 r. Tam był świadkiem nieludzkiej śmierci swojego Przyjaciela Jana Sztwiertni. Ostatnie miesiące okupacji spędził na robotach przymusowych w Linzu (Austria).

Po zakończeniu wojny rozpoczął pracę w szkolnictwie zawodowym w Bielsku-Białej. Od roku 1950 pracował jako członek śląsko-dąbrowskiej ekipy ogólnokrajowej „Akcji zbierania folkloru muzycznego” zapisując i nagrywając zaginione w czasie wojny pieśni ludowe z rejonu góralszczyzny beskidzkiej, która okazała się matecznikiem śląskiej pieśni ludowej. Plon tej pracy przyniósł niespotykane wyniki, zebrał wówczas ok. 2500 pieśni.

W 1953 r. został etatowym pracownikiem naukowym w Państwowym Instytucie Sztuki w Warszawie, gdzie pracował do połowy 1958 r. Owocem tej pracy, polegającej na zbieractwie i inwentaryzacji pieśni i tańców ludowych Śląska Cieszyńskiego, Górnego, Opolskiego i Żywiecczyzny był zbiór 14 tys. pieśni i tańców ludowych. Z zebranego materiału udało się wydać Gronie nasze gronie (1959), Pieśni ludowe Śląska Opolskiego (!963) i Tańce ludowe Śląska Cieszyńskiego (1981) oraz zbiór Kolędy Beskidzkie (1987).

W roku 1956 ukończył teorię muzyki w Wyższej Szkole Muzycznej w Katowicach., a była to kontynuacja rozpoczętych studiów przed wybuchem wojny. Od roku 1968 do przejścia na emeryturę był pracownikiem Państwowego Muzeum w Bielsku-Białej.
Na zlecenie Śląskiego Instytutu Naukowego w Katowicach w latach 1960-1966 zbierał pieśni obozów koncentracyjnych, przystępując w r. 1962 do współpracy z Aleksandrem Kulisiewiczem z Krakowa. Zapisanych wówczas zostało ponad 500 pieśni i powstało dzieło Polskie pieśni obozów koncentracyjnych z lat 1939-1945.

Jan Tacina był nie tylko folklorystą, ale również pedagogiem. Szczególnie pochłaniało go stałe doskonalenie jego własnej metody nauczania muzyki, której był twórcą i poprzez którą nadał nowy kierunek edukacji muzycznej. W roku 1935 miał ukończone dwie prace teoretyczne: Metoda oktaw i tonów środkowych oraz Metoda całości taktowych. Eksperymentalne nauczanie muzyki według metody Jana Taciny prowadzono w latach 1960-1968 w Szkole Podstawowej nr 5 w Bielsku-Białej, wzbudzając zainteresowanie w kraju i za granicą. Opracował i wydał na własny koszt pięć podręczników eksperymentalnych: Wychowanie muzyczne dla klas I-V, Naukę gry na skrzypcach i mandolinie oraz dwie prace teoretyczne: Nauka melodii – nowy kierunek kształcenia muzycznego i Nauczanie muzyki na stopniu podstawowym według metody całościowej.

Za wybitne osiągnięcia w badaniu i popularyzowaniu ludowej kultury muzycznej otrzymał kilka nagród, m.in. Nagrodę im. Oskara Kolberga (1977), Nagrodę im. Juliusza Ligonia (1982), Nagrodę im. Karola Miarki (1983), Nagrodę Województwa Bielskiego (1979). Poświęcono mu kilkanaście prac dyplomowych i magisterskich oraz publikacji.

Ani praca zbieracza – folklorysty, ani praca pedagogiczno – odkrywcza nie przeszkodziły mu w zainteresowaniach pieśnią kościelną. Kierował chórami w różnych ośrodkach, służył wielu swym doświadczeniem, wzbogacał repertuar chóralny własnymi harmonizacjami.

By zaspokoić powstałą w Kościele Ewangelickim pilną potrzebę, dokonał nowego opracowania Choralnika. Nowatorską cechą tego opracowania było odejście od dwuwymiarowego, dość monotonnego rytmu chorałów i powrót do rytmu ruchliwego, znanego dawniej w pieśniach doby reformacji. Rytm ten – zdaniem autora – bardziej odpowiada teorii muzyki i naturze samego śpiewu. Choralnik był ostatnim dziełem Jana Taciny. 11 grudnia 1990 r. wybrał się do Katowic, do doc. Ryszarda Gabrysia, by dokonać ostatnich korekt. Do spotkania nie doszło, gdyż potrącony przez samochód, na skutek odniesionych obrażeń zmarł 16 grudnia. Decyzją Komisji Liturgicznej Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego ta wersja Choralnika nie znalazła zastosowania w praktyce.

Jan Tacina był żonaty z Marią z d. Fajkis i miał dwie córki Ewę i Marię Dorotę. Spoczął na Cmentarzu Ewangelickim w Bielsku.

We wrześniu 2022 r. odsłonięto w Alei Gwiazd Miłośników Cieszyńskiej Pieśniczki Ludowej w Zamarskach, gwiazdę Jana Taciny. W uroczystości wzięły udział córki Jana Taciny oraz Zespół Taneczny „Oldrzychowice”.

_________________
Źródła:
Joanna Pachelska Jan Tacina współczesny folklorysta śląski i beskidzki – Akademia Muzyczna im. F. Chopina w Warszawie (Praca magisterska 1983)
Barbara Pietryja Jan Tacina – zarys monograficzny – Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie (Praca magisterska 1985)
Marcin Podosek Jan Tacina jako etnograf, pedagog i twórca muzyczny – Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie (Praca magisterska 1994)
ZAMARSKI: JAN TACINA Z OLDRZYCHOWIC W ALEI GWIAZD MIŁOŚNIKÓW CIESZYŃSKIEJ PIEŚNICZKI LUDOWEJ: https://glos.live/Wiadomosci/detail/zamarski_jan_tacina_z_oldrzychowic_w_alei_gwiazd_milosnikow_cieszynskiej_piesniczki_ludowej/0

Opracowała: Ewa Mikler