Krakowscy ewangelicy, z uwagi na prześladowania w mieście, przenieśli nabożeństwa do Wielkanocy pod Miechowem. W czasie gdy powstawała parafia w Wielkanocy, zwolennik kalwinizmu, Stanisław Żeleński, zaproponował, by nabożeństwa odbywały się także w jego dworze w Łuczanowicach (Lucjanowicach), co okazało się doskonałym udogodnieniem zwłaszcza dla osób starszych i chorych. Krakowianie licznie zjeżdżali do Łuczanowic z okazji większych świąt, ślubów i pogrzebów, co czasem spotykało się z niezadowoleniem kaznodziei wielkanockiego.
Lecz gdy takowe oczekiwanie w długą szło odwłokę: insze miejsce Pan Bóg zborowi krakowskiemu sposobił, mało coś dalej od Krakowa niżeli Aleksandrowice, mianowicie w Lucjanowicach, majętności jmp. Stanisława Żeleńskiego, pobożnego i statecznego, aż do śmierci kościoła Bożego patrona i distriktu krakowskiego equestris ordinis seniora. […] więc iż w Lucjanowicach in illa vicinitate miasta Krakowa nie bardzo bezpiecznie mieszkanie słudze Bożemu wszytkim być się zdało: conventum est, aby p.p krakowianie na święta uroczyste do zboru wielkanockiego dla nabożeństwa się zjeżdżali, tamże umarłych swoich (bo w Krakowie na miejscu zwyczajnym pogrzebowym, złość nieprzyjacielska grześć umarłych spokojnie dopuszczała), aby chowali na cmentarzu przy zborze, na tym wydzielonym i ogrodzonym; a w Lucjanowicach, żeby się status temporibus (ile dla słabych, chorych, starych, i tych którzy dla niedostatku swego do Wielkiejnocy majętności ś.p. jmp. Stanisława Wielowieyskiego, gorliwego tegoż zboru na ten czas patrona, zjeżdżać nie mogą) nabożeństwa i komunii św. odprawowały […]. Oprócz, że słuchacze zboru krakowskiego, ulubiwszy sobie bliskość miejsca w Lucjanowicach, wszyscy prawie promisionis na nabożeństwo tam się stawiają i zgromadzają, a na święta uroczyste ledwo się kto z Krakowa do zboru wielkonockiego stawa, przez co się od nich świąt uroczystych z niemałym zgorszeniem zaniedbywanie i omieszkanie dzieje.
Stanisław Żeleński (zm. 1646) do wczesnej młodości pozostawał rzymskim katolikiem, w tym obrządku wziął ślub i ochrzcił pierwszego syna. Najprawdopodobniej od 1591 roku (rok spalenia brogu) w Łuczanowicach odbywały się nabożeństwa kalwińskie, możliwe więc, że Stanisław zmienił wyznania w tym okresie. W 1593 roku zbudował on dla Żeleńskich rodzinny grobowiec w Łuczanowicach, z którego rodzina korzystała przez dwieście lat. Stanisław podjął też starania o wybudowanie kościoła– choć w 1626 roku uniemożliwiono mu skończenie budowy, to nie poddał się i ukończył ją w 1636 roku.
Żeleński przejście na kalwinizm przypłacił utratą jednego z synów – Samuela; 6 maja 1660 r., w dniu tradycyjnych pogromów antyheretyckich, został przez studentów zrzucony z promu pod Krakowem, a następnie zabity.
Kościół w Łuczanowicach służył ewangelikom do roku 1687, wtedy to na mocy wyroku trybunalskiego został zamknięty; w wyroku powołano się regulację prawną z 1632 roku, która zakazywała tworzenia nowych ośrodków zborowych. Stanisław Mikołajewski, minister z Lucjanowic, został więc oskarżony o propagowanie kalwinizmu i odprawianie nabożeństw w nowym miejscu.
Po roku 1687 nabożeństwa w Łuczanowicach odprawiane były już tylko dla rodziny Żeleńskich. W roku 1692 wbrew postanowieniom wyroku trybunalskiego raz jeszcze zgromadzili się ewangelicy w Łuczanowicach na pogrzebie burgrabi i asesora krakowskiego Stanisława Żeleńskiego. Pogrzeb urządził ówczesny dziedzic Lucjanowic Władysław Żeleński, brat Stanisława. Uczestniczyli w nim duchowni oraz spore grono szlachty wyznania kalwińskiego. Trzej duchowni, którzy odprawili pogrzeb: ks. Jan Petrozelin, ks. Stanisław Wartensius (Wardęski) i lektor Krzysztof Złotnicki, zostali posądzeni o próbę wznowienia działalności zboru i skazani na banicję. I tak czasy obecności ewangelików w Łuczanowicach minęły.
Mimo całkowitego zaniechania działalności religijnej ewangelików w Łuczanowicach zachowało się miejsce, które stanowi ślad ich obecności – to kaplica. Przez lata służyła do różnych celów, na początku XX wieku została wbudowana w nowy dwór i dziś sprawowane są w niej msze w obrządku rzymskokatolickim, w których uczestniczą okoliczni mieszkańcy (parafia Ruszcza).
Źródła:
Godfrejów-Tarnogórska Agnieszka, Zbory, dwory, ogrody i… chrzcielnica, Zwiastun Ewangelicki 13-14/2008
Godfrejów-Tarnogórska Agnieszka, Z dziejów krakowskich ewangelików –lata łuczanowickie w: Szkice z dziejów Łuczanowic, Kraków 2009
Z. Sroczyński: Żeleńscy. Rodowód – dzieje rodu Żeleńskich z Żelanki. Warszawa 1997, s. 200–203
M. Wajsblum: Ex regestro arianismi. Szkice z dziejów upadku protestantyzmu w Małopolsce. Kraków 1937–1948
W. Węgierski: Kronika Zboru Ewangelickiego Krakowskiego