KSIĘŻNICZKA, LUTERANKA
Anna, młodsza siostra króla Zygmunta III Wazy (1566-1632), córka króla szwedzkiego Jana III (1537-1592) i Katarzyny Jagiellonki (1526-1583).
W r. 1587 przybyła z bratem do ojczyzny swej matki, aby towarzyszyć Zygmuntowi, obranemu na króla Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Anna i Zygmunt – to rodzeństwo, które pomimo dzielących ich różnic wyznaniowych rozumiało się bardzo dobrze.

Od 1580 roku Anna była luteranką i opowiedziała się zdecydowanie za nauczaniem wittenberskiej reformacji. Jej brat, bardzo gorliwy katolik i promotor kontrreformacji na ziemiach polskich, wspierał siostrę, choć budziło to częste sprzeciwy ówczesnych hierarchów kościelnych. Dla niej pozwolono także na sporadyczne odprawianie nabożeństw ewangelickich na Wawelu. Anna była jedyną osobą na królewskim dworze, która reprezentowała inne wyznanie, budziła emocje, także jako protektorka innowierców.

HUMANISTKA, BOTANICZKA, EKOLOŻKA
Dzięki rodzicom księżniczka Anna odebrała staranne wykształcenie, które wzbudziło u niej umiłowanie nauk i rozwinęło dociekliwość rzadko spotykaną u jej rówieśniczek z królewskich rodów Europy. Anna Wazówna znała języki obce, czytywała literaturę teologiczną, wspierała druk ewangelickich książek, m.in. najsłynniejszego zbioru kazań polskiego luteranizmu, czyli „Postylli” ks. Samuela Dambrowskiego, opublikowanego w Toruniu w r. 1620.

Kontakty ze znanymi teologami ewangelickimi tamtej epoki, np. Michałem Coletusem z Gdańska, czy Kasparem Hennenbergerem ze Wschowy uczyniły z księżniczki kobietę obeznaną z ówczesną humanistyką, to jednak jej zainteresowania podążały głównie w kierunku przyrodoznawstwa. Podkreśla się jej cierpliwość, pilność oraz zdolności do eksperymentowania. Annę Wazównę fascynowały głównie botanika oraz praktyczne ziołolecznictwo.

Jeszcze w Szwecji księżniczka miała własną pracownię apteczną, a rozpoczęte tam prace, kontynuowała po przyjeździe do Polski, głównie w Brodnicy i Gołubiu -Dobrzyniu. Oba miejsca, historycznie związane z działalnością Anny jako starościny, stanowią do dziś przykład dobrego gospodarowania i dbałości o poddanych, bez względu na wyznanie.

Największym sukcesem Anny Wazówny, określanej królową polskiej botaniki, prekursorką ekologii, było wsparcie finansowe przedsięwzięcia na skalę europejską – jakim był druk słynnego herbarza, autorstwa profesora Akademii Krakowskiej, Szymona Syreniusza. W roku 1613 ukazało się pierwsze wydanie owego kompendium wiedzy na temat najważniejszych roślin używanych w gospodarstwie domowym, aptekarstwie i ziołolecznictwie, ilustrowanego przepięknymi, barwnymi rycinami. Zielnika tego używali aptekarze np. na Litwie jeszcze z początkiem XIX stulecia.

Cierpiąca na przewlekłą i nieuleczalną chorobę Anna zmarła w 1625 roku w Brodnicy. Należał się jej pochówek na Wawelu, lecz z powodu zakazu grzebania protestantów na katolickich nekropoliach i wieloletniej kampanii skierowanej przeciwko Annie, udało się jej doczesne szczątki pochować dopiero 1636 r. królowi Władysławowi IV, jej bratankowi. Miejsce ostatniego spoczynku księżniczki Anny, w toruńskim kościele Najświętszej Marii Panny, padło ofiarą rabunków i doczekało się dopiero po długim czasie gruntownej renowacji.

W 1995 roku ekshumowano ciało Anny, poddając badaniom. Potwierdzono wówczas autentyczność szczątków i dokonano uroczystego ponownego pochówku, w obecności przedstawicieli królestwa Szwecji oraz reprezentantów Kościołów różnych wyznań chrześcijańskich .

opracowanie: dr Małgorzata Grzywacz, Sekretarz Naukowego Centrum Badań im. Edyty Stein UAM, członkinię Rady Naukowej Kolorowego Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu