Pomnik znajduje się w sąsiedztwie kościoła Zbawiciela na tzw. „Bielskim Syjonie”.

Figura reformatora przedstawiona jest w pełnej postaci, Luter ubrany jest w togę z gestem wyciągniętych do przodu, trzymających Biblię, rąk. Wykonawcą pomnika oraz projektantem zieleni był Franz Vogel – wiedeński rzeźbiarz. Pomnik ma 2,5 metra, waży 690 kg, stoi na granitowym cokole wykonanym przez bielskiego kamieniarza – Theodora Grögera. Pomnik został uroczyście odsłonięty 8 września 1900 roku.

Pomysł na monument zrodził się w głowie Heirlicha Wilhelma Förstera – właściciela fabryki włókienniczej w Aleksandrowicach. Oficjalny projekt na pomnik został przedstawiony 10 listopada 1897 roku na zebraniu członków parafii. Postanowiono nie kopiować istniejących już wizerunków Lutra. Bielscy ewangelicy chcieli mieć swojego Lutra.

Pieniądze na budowę pomnika pochodziły ze sprzedaży cegiełek, ofiar na budowę pomnika jak i parafii ewangelickich – w Warszawie i Tomaszowie Mazowieckim – gdzie bielska parafia zgłosiła się o pomoc.  W 1899 zgromadzono już większość  funduszy; wypisano wtedy konkurs na model pomnika; z trzech zgłoszonych projektów – Hegenbartha, Rössnera oraz Vogla – wybrano projekt tego ostatniego, a odlanie rzeźby powierzono wiedeńskiej filii zakładu metalurgicznego Arthura Kruppa z Bendorf. Przygotowania do odsłonięcia pomnika rozpoczęły się w maju 1900 r. 11 maja postawiono w wyznaczonym miejscu granitowy cokół. Początkiem września zaczęto przyozdabiać plac, a na terenie miasta zawisły plakaty informujące o zbliżającej się uroczystości.

6 września ks. Artur Schmidt w Strzelnicy Parku Jubileuszowego im. Franciszka Józefa wygłosił przemowę dotyczącą roli protestantyzmu w Austro-Węgrzech. Następnie odbyło się zebranie Głównego Związku Ewangelickiego Stowarzyszenia Gustawa Adolfa oraz przedstawienie teatralne Hansa Herriga pt. Martin Luther. Festspiel.

8 września, w sobotę o godzinie 8:30 z wieży kościelnej zabrzmiała melodia miejskiej orkiestry, ruszył pochód przechodząc przez bramę ceremonialną. Ks. Schmidt wygłosił krótką mowę na temat historii budowy pomnika. Po wszystkich przemówieniach pod pomnikiem złożone zostały wieńce, a uczestnicy uroczystości udali się na nabożeństwo.

Wygląd pomnika zaraz po odsłonięciu wzbudzał kontrowersje, gdyż twarz reformatora z pomnika nie przypominała rzeczywistego wyglądu duchownego. Jednak wiedeński artysta nie chciał idealnie ukazywać rysów twarzy Lutra, a pokazać jego idee: bohaterstwo, heroizm ducha, wielkość, potęgi miasta i dumy narodowej. W późniejszym czasie wygląd pomnika został bardzo szybko zaakceptowany i stał się symbolem bielska i luteran żyjących na Śląsku Cieszyńskim.

Pomnik bez większego uszczerbku przetrwał II wojnę światową; został jedynie lekko naruszony poprzez ostrzelanie przez radzieckich żołnierzy, jednak po wojnie przystąpiono do naprawy ubytków.

Jest to obecnie jedyny zachowany pomnik reformatora na ziemiach polskich.

Michał Malina

Literatura:

* Ewa Chojecka, Pomnik Marcina Lutra w Bielsku – w poszukiwaniu pamięci i przesłania dziejów, Przedruk z: Marmur Dziejowy. Studia z historii sztuki. Wyd. Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk. Poznań 2002.

* Jerzy Polak: Z badań nad dziejami Bielska-Białej od XIII do XX wieku. Bielsko-Biała: Urząd Miejski w Bielsku-Białej. Wydział Kultury i Sztuki, 2007.