Ten niewielki budynek  pochodzi prawdopodobnie z XIV wieku. Wzmiankowany po raz pierwszy w 1417 r. Pierwotnie była to orientowana synagoga w stylu gotyckim. Podobno była wzorowana na „Staronová synagóga” z Pragi wybudowanej w 1270 r., gdyż Żydzi oleśniccy mogli pochodzić z Pragi. W 1329 r. Konrad I potwierdził sobie prawo sprowadzania ich do swego księstwa. Kahał liczył kilka rodzin, ale majętnych (dlatego możliwe było wybudowanie synagogi) i bardzo użytecznych dla księstwa. Mieli najpewniej swoją odosobnioną dzielnicę w mieście przy murach, w której wybudowali synagogę (w niej prawdopodobnie istniała szkoła). Nie wiadomo kiedy wykonano osobną Bramę Żydowską w murach miejskich (jest w tym samym miejscu do dziś, jako Furta). W 1530 r. sprowadzono z Pragi architekta do nadzoru remontu synagogi (może z nim przybył z Pragi pierwszy drukarz oleśnicki Chaim Schwarz?). Wskazuje to na bliskie kontakty kahału oleśnickiego z praskim oraz ochronę ze strony Podiebradów.

Synagoga była dwunawowa, o dwóch filarach podtrzymujących sześć pól sklepiennych. Sala modlitwy miała wymiar 9,5 x 11,8 m. Jej środek zwyczajowo zajmowała bima (stół do wykładania i czytania Tory) otoczona balustradą. Na osi ściany wschodniej znajdowała się wnęka kapliczki z Aron ha-kodesz (wnękę i bimę dorysowałem schematycznie na poniższym planie). Wnękę wypełniała szafa ołtarzowa, w której przechowywano zwoje Tory (pięcioksięgu Mojżeszowego).

Pozostałościami dawnego układu synagogi są:
mury obwodowe z przyporami [przypory]
ślady po gotyckich sklepieniach (nasady gotyckiego sklepienia, częściowo skute, znajdują się na strychu),
ślady po gotyckich oknach [okno], [okna],
pozostałości zewnętrznej obudowy kapliczki z aron ha-kodesz (wzmocniona przypora w miejscu osłabienia ściany, wywołanej wnęką) [widok na wprost], [widok z prawej].

1 września (na św. Egidiusa – Idziego) 1535 r. zerwała się gwałtowna burza ze strasznym huraganem, który „chłopską furmankę przerzucił ponad domami na rynek, zerwał dachy, zburzył 60 murowanych ścian szczytowych, spustoszył ratusz, przerzucił wóz na żydowski dom, pewną chrześcijankę i kilku Żydów uniósł w powietrze, zaś żydowską drukarnię doszczętnie zrujnował, a druki daleko rozrzucił. Żydzi sądzili, że nadchodzi Mesjasz, a chrześcijanie, że zbliża się sądny dzień”.

Zdarzenie to miało dla Żydów straszny skutek, gdyż właśnie na nich zrzucono całe to nieszczęście jako karę Opatrzności. Wypędzono ich i odebrano synagogę. Uszkodzone budynki zostały wkrótce znowu odbudowane. O tym czytano co roku w kościele zamkowym na św. Egidiusa. Żydzi ponownie przybyli do Oleśnicy w 1555 r. i mieszkali tylko 20 lat. Potem ponownie ich usunięto.

Po wypędzeniu Żydów z miasta w 1535 r. – synagogę używano od 1536 r. jako arsenał miejski (Zeughaus). Później, data nie jest znana, zamieniono arsenał na magazyn. W celu umożliwienia wtaczania armat (arsenał) lub beczek (magazyn) – przebito szerokie wejście do kruchty i podobne w ścianie wschodniej.

W roku 1685 (lub 1695) ks. Beniamin Texter (1682 – pastor oleśnicki, 1688 – członek konsystorza i radca kościelny, 1695 – superintendent oleśnicki, 1707 we Wrocławiu) przy wsparciu finansowym brata – odnowił budowlę i przebudował ją na kościół ewangelicki Zbawiciela. Wówczas koadjuktorem katechety i kaznodzieją został późniejszy badacz przyrody L. D. Hermann. Podczas pożaru miasta w roku 1730 kościół spłonął. Pożar musiał być bardzo niszczycielski, skoro doprowadził do zawalenia sklepienia.

Cztery lata później kościół został odbudowany w stylu baroku, z fundacji księżnej Juliany Sybilli Charlotty (żona Karola Fryderyka Wirtemberga). Pamiątką po fundatorce jest kartusz rozmieszczony na loży książęcej.  Podczas odbudowy wykonano nowy hełm wieży (chorągiewka z datą 1733) i barokowe portale. Przekształcono otwory okienne, przebudowano wnętrze (zamiast zniszczonego krzyżowego sklepienia podpartego filarami dano drewniane pozorne sklepienie kolebkowe, usunięto filary), dodano nowe wyposażenie (ołtarz, loża książęca, chór muzyczny, empory) oraz zdobienia. Od tego czasu prawdopodobnie zmieniono nazwę, był to kościół św. Barbary lub św. Katarzyny. Był wykorzystywany głównie na nabożeństwa świąteczne oraz na nauczanie katechetyczne.

We wnętrzu ołtarz ujęty z dwóch boków kolumnami z figurą Chrystusa Zbawiciela w środku. Bogato zdobiona loża książęca z umieszczonym nad nią chórem muzycznym.
„W latach 1813-1824 używano kościoła w celach militarnych (magazyn broni?). W 1824 r. przywrócono mu jego religijne przeznaczenie i część jego, nie bez znaczenia, majątku przeznaczono jako wynagrodzenie (pensja) dla duchownych. Wówczas, na skutek sprzeciwu radnych miasta, uniemożliwiono jego rozbudowę na mieszkania dla diakonów. W roku 1833 nie powiódł się plan, przekształcenia go w powiatowy urząd pracy, czemu sprzeciwiła się książęca izba (1832-1840). Rok później chciano kościół przeznaczyć na salę gimnastyczną gimnazjum, ale temu sprzeciwił się superintendent Selliger” .

W 1856 roku oleśnicki organmistrz Johann Gottlieb Anders, wybudował organy w tym kościele. Prawdopodobnie one zastąpiły te z 1733 roku lub późniejsze, o których nic nie wiadomo. Nowe organy naprawiano już w 1872 roku. W 1905-1910 r. kościół Zbawiciela w związku z remontem kościoła św. Jana był używany także na regularne nabożeństwa.

Po niewielkich uszkodzeniach wojennych, nie powodujących spalenia wyposażenia – poddano w latach 1968-1969 kościół remontowi konserwatorskiemu.

Kościółek należy obecnie do zboru zielonoświątkowego.

Źródło:
https://pl.wikipedia.org/wiki/Stara_Synagoga_w_Ole%C5%9Bnicy
https://www.olesnica.org/Kosciol_Zbawiciela.htm